Jurnalist və iqtisadçı olan Bayanmönx Çoojçuluunçeçeq (Баянмөнх Чоожчулуунцэцэг) 1978-ci ildə dünyaya gəlib. O, “Alov quş” (1994), “İstək” (1996) kimi şerlər toplularının və “Mavi romans” (2010), “Tək qırmızı yarpaq” (2013), “Tarix illəri” (2015), “Unudulmaz melodiya” (2018) və “Xətalarından dərs alma mümkünlüyü” (2019) kimi hekayə toplularının müəllifidir. Beynəlxalq Mətbuat Agentliyinin ən yaxşı jurnalist mükafatını və Monqolustanın Təhsil Nazirliyinin mükafatını alıb.
Güzgü effekti
Hər şey bu cür başladı. Kart oynayan insanların səs-küyündən uzaqlaşmaq üçün qonşu otağa daxil oldum. Günəş artıq qürub etmişdi. Gecə olduğundan otaq qaranlıq idi. İşığı yandırmaq üçün bir neçə addım atanda böyük dolabın yanında kiminsə oturduğunu hiss etdim. Bu, yaxalığı yuxarı qalxmış qəhvəyi pijama geyinmiş və saçlarını at quyruğu kimi bağlamış bir qız idi. Onun yaşını təxmin edə bilmədim. Bardaş qurub oturan və üzünü əlləri ilə gizlədən bu qız məni qorxudurdu. Dəhşətli düşüncə qəfildən məni bürüdü: “Bu, bir ruhdur. Bu, bir şeytandır”. Otağı qaçaraq tərk etmə cəhdlərim boşa çıxdı və yerimdəcə donub qaldım. Ona baxmağa davam edirdim. O isə hələ də başını qaldırmamışdı… Bu vəziyyət mənə görə uzun sürdü.
Birdən ayaqlarımın əzələləri boşaldı. Artıq özümə nəzarət edə bilmirdim. Lakin qorxumun yavaş-yavaş yoxa çıxdığını hiss etdim. Qorxudan donub qalmış vücudumun tədricən yumşalmasına baxmayaraq bu qaranlıq otağı niyə tez tərk etdmədiyimi bu gün də anlaya bilmirəm. Naməlum qız qəfildən gözlərini mənə dikdi. Üzünə ciddi-cəhdlə baxdım, amma heç nə görmədim. Heç bir həyat işarəsi, heç bir hiss yox idi. Gözlərində bir boşluq hökm sürürdü. Onun canlı olmadığına getdikcə əmin olurdum.
Kim olması ilə bağlı özümə sual verdiyim an qız alçaq səslə:
“Mənə belə çox baxacaqsınız?” – dedi.
“Kimsən?”
Cavab vermədi.
“Hələ də mənə baxırsınız” – təkrar etdi.
“Hə, baxıram”.
Başını qəmli-qəmli yellədi və davam etdi:
“Məni heç kim görə bilməz.”
Bir az öncə məni əsir almış qorxu heç bir iz buraxmadan qəfil yox oldu… Qızla danışmağı çox istədiyimi anladım. Əslində, mənim onunla, ya da əksinə onun mənimlə söhbət etmək istədiyini heç düşünməmişdim.
“Anam və atam burada yaşayır”, – dedim.
“Bilirəm. Məni heç vaxt görmürlər. Mən isə onları hər zaman görürəm” cavabını verdi.
“Amma mən səni görürəm” deyərək sözümə davam etdim.
Deyəsən, təəcübləndi, bir az susub dedi:
“Elə şeylər var, insan onları qətiyyən görməməlidir və görməyi də heç istəməməlidir.”
Onunla söhbət mənə daha da maraqlı gəldi:
“Amma mən səni görmək istəyirəm.”
Bir az susduqdan sonra “Buna doğrudan da lüzum yoxdur” – deyə məsləhət verib arxasını çevirdi.
“Bunu çox istəyirəm. Biz sadəcə hər şeyin zahirini görürük, batinlərə bələd deyilik. İnsanların da üzünü görürük, ruhuna bələd deyilik” – deyə izah etdim.
“Sonra peşman olacaqsınız.” – tərəddüd keçirirmiş kimi xəbərdarlıq etdi. Sanki bir qərar vermədən öncə götür-qoy edirdi:
“Gözlərimiz hər şeyi ayna kimi əks etdirir. Baxışlarınızda bu dəqiqə nə gördüyümü sizə deyə bilərəm.”
Bir az düşünərək sözünə davam etdi:
“Yaxşı. Oldu. İstədiyiniz üçün bu andan etibarən hər şeyi görə biləcəksiniz. Lakin…”
Mənə izah etdiyini sona qədər dinləyə bilmədim. Birdən qardaşımın iki qızı səs-küylə qaçaraq otağa girdi. Məni görəndə qışqırdılar. Onlara hirslə “Səssiz olun!” söylədim.
Əsəbiləşərək məndən “Bizi qorxutdunuz. Bu qaranlıq otaqda tək başına nə edirsiniz?” deyə soruşdular. İşıq bir göz qırpımında yandı və tez qızı axtardım, amma yox idi. Balaca kətilin üstünə qalaqlanmış paltarlardan başqa heç nə yox idi.
“Qız burada oturmuşdu. Buna əminəm.”
“Xeyr. Orada heç kim yox idi. Buna görə də sadəcə kətilin üstünəki paltarları gördüm.”
“Yox, orada biri vardı. Hətta mənimlə söhbət etdi.”
“Amma səndən başqa kimsə onun səsini eşitmədi.”
“Deməli, mən sadəcə bir ruh görmüşəm…”
“Amma mən onun səsini eşitdim…” – deyə təkrar etdim öz-özümə. Kətildəki paltarları götürüb çarpayının üstünə atdım. Bir müddət tək qaldım. Sanki kimsə düşüncələrimi oxuyurdu. Vaxtın fərqində deyildim. Birdən həyat yoldaşımın səsini eşitdim:
“Burada tək nə edirsən?”
Səs məni ayıltdı və həyəcan içində olduğumdan hərəkət edə bilmədim. Həyat yoldaşım mənə təəccüblə baxırdı. Onun baxışlarında bayaq oynadığı kartlar əks olunmuşdu və mən bu bir dəstə kartın arasından tuz-kozırı görürdüm. Özümdə deyildim. Dizlərim və ayaqlarım əsirdi. İfadəsiz, qorxmuş və gərgin üzüm yəqin ki, həyat yoldaşımı da qorxutdu. Mənə daha diqqətlə baxanda oynadığı kartın forması onun genişlənən bəbəklərində daha da böyüyürdü.
“Ey! Nəsə olub sənə? Xəstəsən?”
Ona cavab verməyə çalışdım, amma səsim çıxmırdı. Bir müddət ayaq üstə qaldım. Həyat yoldaşım gözlərini məndən çəkmirdi. Mən də öz növbəmdə ona baxırdım… Nəhayət güclə də olsa “Gözlərində tuz-kozırı görürəm” dedim.
“Dəli olmusan? Boş-boş danışma. Get maşını hazırla!” – deyə sərt baxışlarla mənə baxdı. Göz bəbəklərində əlindəki bütün kartları üzümə çırpıb çırpamayacağı ilə bağlı tərəddüd etdiyi bir səhnəni açıq-aydın gördüm. Çox aydın görünən bu rəsm bir anda yox oldu. Gözlər hər şeyi əks etdirir… Həyat yoldaşımın baxışı və səsindən buna heç kimin inanmayacağına anındaca əmin oldum. Bu barədə kiməsə danışmağa ehtiyac yoxdur. Ağzımı açan an mənə “dəli” damğası vurarlar.
O gündən insanların gözünün içinə baxmağa cəsarət etmirdim. İlk başda qarşımdakı insanın məndən öncə nə etdiyini görə bildiyim və uzun zaman gözlərinə baxanda onun nə düşündüyünü anlama gücünə sahib olduğum üçün özümlə xəlvətcə fəxr edirdim. Getdikcə hər şeyi görürdüm: yanımdan keçən gözəl qızın köpüklü hamamda çılpaq dincəldiyini və ya bir müdirin katibəsi ilə iş otağında sevişdiyini… Bu, həyat yoldaşım bir gün evə kifayət qədər gec dönənə qədər məni həqiqətən əyləndirdi.
“Yorucudur. İllik maliyyə hesabatına həsr olunan iclas bütün axşamımı aldı.” – deyə deyindiyi zaman onun gözlərinə diqqətlə baxdım və orada qara saçlı yaraşıqlı bir gənc oğlanı çox dəqiqliklə gördüm. Əziz həyat yoldaşım çox mehriban görünürdü. Bu naməlum gənclə bir az öncə yorğan altında daddığı zövqü uzadaraq yaşadığını görürdüm. Baxışlarında düşüncəsi film lenti kimi tez hərəkət edirdi… “O, mənə xəyanət edir. Sevgilisi var.” – dedim öz-özümə. Qəlbim qırıldı və bağırmaq istədim.
“Yalan danışma. Sevgilinlə nə yaşayırsan? Bəs o yumşaq yastıqlar, o çəhrayı rəngli ipək pərdələr?..”
Özümü ələ ala bilməyib qışqırdım. Təəccüblə mənə baxdı və o da öz növbəsində bağırdı:
“Boş-boş danışma!”
Göz bəbəklərində gördüklərimlə bağlı heç bir şübhəm yox idi. Bıçaqdan kəskin baxışlarını mənə zilləyərək qışqırdı:
“Dəli! Sənin ağlın qaçıb.”
Çantasını alıb otağı tərk edəcəyini də gözlərində oxudum. Bir daha geri dönməyəcəyi və birdəfəlik gedəcəyi aydın idi. Buna görə də heç nə deyə bilmədim. Bir neçə dəqiqə hirsini tökdükdən sonra qonşu otağa gedərək yox oldu. Əsəbdən partlayırdım…
Təəssüflər olsun ki, heç nə deyə bilmirdim və bu, məni üzürdü. “Getsin, heç gəlməsin. Bizi bağlayan uşaq da yoxdur.” – deyə düşünsəm də, içimdə bir boşluq hiss edirdim.
Səhəri gün həyat yoldaşım mənimlə bir kəlimə də kəsmədi. O gündən – onun başqa yerdə sevgilisi ilə nələr etdiyini öyrənəndən sonra evimiz boşaldı və münasibətlərimizdə soyuqluq yarandı. Vaxtımın çoxunu iş yerimdə keçirir və işdən sonra dostlarımla görüşürdüm. Lakin onların da mənim arxamca danışdığını və məni necə mühakimə etdiklərini öyrəndiyim gün onlarla da məsafə saxlamağa başladım. İşə nifrət edirdim. Bu dünyada hər şey yalan və fanidir… Hamı ikiüzlüdür və əsl xislətlərini saxta təbəssümlərin arxasında gizlədirlər. Hər kəsdən uzaq olmaq mənə xoş gəlirdi və insanlar da məndən uzaqlaşırdı… Getdikcə tənhalıq hissinin məni boğduğunu hiss edirdim. Çox da uzaq olmayan keçmişdə birlikdə yaşadığımız zaman xoşbəxt olan həyat yoldaşım əşyalarını topladı və məni tərk etdi. Bomboş evimdə tərk edilib uzun zaman deyindim: “Hər şey yalandır. Hər şey absurddur.”
Amma kimsə mənə cavab vermədi.
Naməlum qızcığazın xəbərdarlığı qulağımda cingildəyirdi: “Sonra peşman olacaqsınız.” O gündən etibarən gözlərimdə yaxşı heç nə görmədim. İnsanların iç üzünü və düşüncələrini bilmək heç də arzu edilən bir şey deyilmiş. İşdən qalmağa başladım. Uzun saqqallı, pırtlaşıq saçları üzünü gizlədən qəmgin baxışlı bir sərsəriyə çevrilərək bütün günü küçələrdə gəzirdim.
Binanın önündəki skamyada günəş altında oturmuş qadınlar arxamca danışırdılar: “Deyirlər, başı xarab olub. İşsiz-gücsüz küçələrdə veyillənir.” Amma onlara yaxınlaşanda üzümə gülür və hal-əhvalımı soruşur, baxışlarında oxuduğum qorxunu gizlətməyə çalışırdılar. İkiüzlülüklərini gizlətmələri gülünc idi.
Köhnə dostlarımla görüşəndə onların gözündə ehtiyatlı olduqlarını o saat görürdüm. Bu da mehribancasına hal-əhval tutmalarına baxmayaraq mənimlə məsafə saxlamalarına səbəb olurdu: “Nə var, nə yox dostum?” Artıq çox bezmişdim. Mənim üçün həyatıma son vermək və bütün bu yalanlardan qurtulmaq xoşbəxtliyin özü idi. Çox hündürə çıxmaq, quş kimi qanad açaraq uçmaq və bütün insan yalanlarını kəşf etmək keçdi könlümdən.
Durmadan yüksəkliyə qalxmağa başladım. Pencəyim küləkdə dalğalanır və başım fırlanırdı. Aşağıya doğru baxmaq istəmirdim. On altı mərtəbəli binanın damına çıxdım. Oradan hər şeyi görürdüm. İndi aşağı atlayacam və insanların bu vəfasız dünyasını həmişəlik tərk edəcəm. Bütün bu xəyanətləri bir daha görüb-eşitməmək mənə hədsiz sevinc bəxş edirdi.
Və özümü atdım!
Birinin üstümə əyilərək “Yazıq kişi, ağlını qəfildən itirib, heyif intihar etdi” deməsini güclə eşitdim. Və öz-özümə “Mən həqiqətən dəli oldum?” soruşduğum zaman pijamalı qızın yanımda oturduğunu gördüm.
“Sizə dedim axı, hər şeyi bilmək heç nəyə yaramır. Gözlər qəlbin aynasıdır” deyə mənə gülümsəyirdi. Bunun eşitdiyim ən son cümlə olduğunu çox yaxşı başa düşürdüm.
Monqol dilindən tərcümə: Elvin Abbasbəyli