Hasan Ali Toptaş (1958) – postmodern təmayüllü nasir. Hekayə və romanları ilə çağdaş Türkiyə ədəbiyyatının önəmli nümayəndəsinə çevrilib. İlk hekayə 1987-ci ildə çıxıb, 1990-cı ildə isə daha bir hekayə toplusu buraxılıb. “Kölgəsizlər”, “İtkin xəyallar kitabı”, “Yuxuların şərqi” romanlarının müəllifidir. “Yunus Nadi”, “Orxan Kamal” roman mükafatlarını, həmçinin Türkiyə Yazıçılar Birliyinin romana görə verilən xüsusi mükafatını qazanıb.
Vağzala çatan kimi qapıdan sallaşıb burnunun fırtılığını təmizləyən avtobus sürücümüzü və xarici bir ər-arvadı qolundan dartıb bara salmağa çalışan qarsonun lağım belinə dönmüş dırnaqlarını görəndə: “Vəssalam, bitdi bu qəsəbə, bunca çirkinliyi görməmək üçün ya gözlərimi korlaşdıracaq bir gözəllik tapmalı, ya da çıxıb getməliyəm”, – demişdim.
Təbii ki, çıxıb gedə bilmədim, küncdə-bucaqda can verən kitab sərgiləriylə dənizin ovsunlu səssizliyi, avtobus bileti almağa gedən ayaqlarımı bərk-bərk bağladı. Sahil boyunca gəzib qəpik-quruşa portret çəkən yoxsul rəssamların işlərinə baxdım bir müddət. Qarğıdalı satan Qaraçı uşaqların arasında gəzişdim. Öz içimə baxırmış kimi baxdım Cənnət Adasına doğru uzanan dənizə. Sonra, qəsəbə, çirkinliklərin hesabını ödəmək istəyirmiş kimi, bir insan verdi mənə. Əvvəlcə qız gülümsədi, dişlərinin bəyazlığından qopan iki bulud yanaqlarına yüksələndə çəhrayılaşdı və gözlərindəki yaşılı xumarlandırıb yoxa çıxdı.
Misra məni bir pansionata yerləşdirdi. Pansionatın sahibiylə ötəri qiymət söhbətimdən sonra: “Ta sənə sözüm yoxdur, – dedi. – Sən deyilən hər qiymətlə razılaşırsan?”
“Axmaq bir müştəri tapdığını düşünən pansionat sahibini müşahidə edirdim, – dedim ona. – Adama pul versəm, bu rolu belə səmimi aldıra bilərdimmi?”
Gülümsədi Misra, ya da binaların arxasında qalan Aralıq dənizi gəlib onun üzündə işıltıyla dalğalandı.
“Üzr istəyirəm, – dedi. – Hekayə üçün surət ovuna çıxdığını biləmməzdim, deməli, həmişə belə ayıq-sayıqsan?”
Cavab vermədim. İnsanın bəzi cavabları təkcə özünə saxlaması günahmış kimi ənsəsinə üzrxahlıq öpüşləri qondurdum. Diksindi. Diksinəndə isə gözlərimin içinə baxaraq gülümsədi.
“Yaxşı, – dedi. – Danış görək, kim olacaq bu adam?”
“Hə- ləlik… – deyə kəkələdim. – Hələlik, eləcə pansionat sahibi. Bura çox uzaqlardan gəlib. Bir müddət dəniz sahilindəki skamyalarda yatıb, simit kimi boyat axşamlardan, çay bardağı kimi dar səhərlərdən keçib. Dalğaların səsində at kişnəməsi, toyuq səsi axtarıb gecələr boyu. Get-gedə, fərqinə belə varmadan bu qəsəbəyə oxşayıb əlləri, üzünü döyən küləklərin səsinə çevrilib fiti, Aralıq dənizinin mavisi bulaşıb ala gözlərinə. Sonra, təsadüflər bir-biriylə kəsişib imkanlar yeni imkanlar doğurduqca, buralı olub. Vərdişlər qazanıb; qonşularının davranışlarıyla, prospektlərin səs-küyüylə, evinin quruluşuyla, yastığının yumşaqlığıyla bəslənən, məhdudlaşan, genişlənən vərdişlər. Bir də qayıtmayıb doğulub-böyüdüyü yerlərə. O yerlərin beynindəki görüntüsünü diri saxlayan cır armud ağacları quruyub ildən-ilə, quşların səsi kəsilib, bacalar tüstü üfürməz olub və geriyə, gedilməklə bitməyən yollarla burnu buludlara dəyən boz dağlar qalıb. Aralıq dənizinin dalğaları keçmişini gəmirdikcə tənhalığı artıb adamın. Evlənib bir gün. Saxsıya qoyası bir ovuc torpağı yok ikən, evlilik bu pansionatı qazandırıb ona, bir də xırdadöş bir qadınla ala gözlü iki uşaq…”
Misra yenə gülümsədi. Göz bəbəklərindəki yaşıllıq aram-aram üzümə doğru dalğalandı.
“Danış, – dedi. – Uydurduğunu bilirəm, amma danış”.
Pansionatın qabağına çıxmışdıq. Solumuzdakı masada gözləri hər cür çılğınlığa yatımlı bir qızla yaşlı atası oturmuşdular. Şişman pansionat sahibi çay gətirdi masamıza. Titrəşən tənək yarpaqlarının altında çayımızı qurtumlayarkən Misra dəqiqəbir pansionatın sahibinə baxır, onda uzaqlardan gəlmişliyin izlərini axtarırdı. Bu ərəfədə mən Misradan kişinin adını öyrəndim: Səlim imiş.
Axşam üzündə bir neçə günlük saqqalı olan, dərviş ahəstəliyində bir kişiylə gəldi Səlim. Kişi masalarda oturanları uzun-uzadı süzdü içəri keçərkən. Boyu uca idi. Kirpiklərindən yüzlərlə sual işarəsi asılıydı. Elə indidən gəldiyi yerin həsrətiylə dolub-daşan bir çemodan vardı əlində. İçəri girib çıxandan sonra Səlimlə bir küncə çəkildilər. Kişi kürəyini divara söykəmişdi, biskvit yeyib çayını qurtumlayırdı və əlindəki siqaretin tüstüsü sap kimi bükülərək Səlimin üzündə nələrsə çəkirdi.
Ertəsi gün Misra gündəlik qəzetlərlə gələndə: “İrəliləyiş var?” – deyə soruşdu tezcə.
Hekayə dəftərimi bağladım.
“Çox şey oldu,” – dedim pıçıltıyla. – Bir kişi gəldi pansionata. Fasiləsiz şəkildə səsləri, tərpənişləri, qoxuları müşahidə edirdi. Gecə səhərə qədər yatmadı, otağının işığı gah yandı, gah söndü. Öskürdü saatlar boyu. Məncə, ya kimisə axtarır, ya da kimdənsə qaçır. Qəribədir ki, Səlimdə də bir narahatlıq başladı. Dünən gecə pansionatı düz üç dəfə süpürüb təmizlədi, masaları yığışdırıb təzədən sıraladı. Səhər duranda onu ordakı masada oturan gördüm, bəlliydi ki, yatmamışdı, qumrular kimi düşüncəliydi”.
“Səncə nə baş verir?” – dedi Misra.
Gözlərimi hekayə dəftərimdən qaldırıb uzaqlara baxdım. Fikrimdə yalnız dərviş ahəstəliyindəki kişi vardı. Pencəyinin ətəyini yelləyə-yelləyə danışırdı. Kərpic evləri arxada qoyurdu, kəklikotu qoxulu yamaclardan enirdi onların qoxusunu hiss etmədən, bağların arasına dalırdı, sora qayalıqlara dırmaşıb gözdən itirdi. Xırıltılı nəfəsi qalırdı ondan geriyə. Nəfəsi.
“O da uzaqlardan gəlib?” – soruşdu Misra.
“Hə, – dedim heç düşünmədən, – o da uzaqlardan gəlib”.
Sonradan düşündüm; Misranın sualları hər şeyi asanlaşdırırdı, hekayənin qaranlıq nöqtələrinə işıq salırdı. Bir az bundan qabaq dərviş kimi ləng kişinin haradan gəldiyini belə bilmirdim, halbuki indi bilirəm; uzaqlardan gəlib. Kimisə axtarırmış. Tapsa vuracaqmış. Bir tətik çəkmək xəyalıyla böyüdüblər onu. Hələ körpəykən, dərisi bişsin deyə, lümlüt halda günün altına atıblar. Ağlayanda döş giləsi yerinə tapança lüləsi soxublar ağzına, buna görə ana qoxusuyla barıt qoxusu beynində yanaşı cücərib. Ayaqları yer tutanda, babası düşüb dalınca, saatlarla qovalayıb onu. Tutduğu yerdə şapalaqlayıb, şapalaqlayıb. Ağacların təpəsində, damların başında, xəndəklərdə günlərlə bağlı qalıb: səbrin ən çətin qapılarını açmağı bilsin deyə. Əli hər uçanı vuran, gözü hər qaçanı görən olanda isə babası təptəzə bir tapança qoyub onun ovcuna.
Misra siqaretini söndürdü. Qəsəbənin küçələrində yeriməyə başladıq. Qələbəlik idi. İnsanların göz bəbəklərində parıldayan pul ehtirasının arxasından saç-saqqalı ağarmış bir ibtidailik dəqiqəbir boynunu uzadıb yeri süpürürdü. Mən isə indi o babanı düşünürdüm. Ona qalın dodaqlar, kəhrəbayi gözlər, süpürgə bığlar və qotaz kimi qaşlar yapışdıraraq həyatını bir neçə nöqtənin arasına yerləşdirməyə çalışır, bu nöqtələrin də yarma torbasından, tütün kisəsindən və tualet qapısından başqa bir şey olmayacağına inanırdım.
“Bəs kişi Səlimdən nə istəyir?” – soruşdu Misra.
“Səlim bir açardır, – mızıldandım. – Öldürüləcək adamın yerini o bilir, narahatlığı da buna görədir. Çox güman, bir canı bir gülləyə qurban etməkdən qorxur”.
“Yerini deyəcək?” – soruşdu Misra.
“Bilmirəm,” – dedim.
Pansionata qayıtdım, kimsə yox idi. Yenə də gözləri hər cür çılğınlığa yatımlı qızla yaşlı atasının masadakı boşluqlarına baxdım bir müddət. Dərviş ahəstəliyindəki o kişinin boşluğu yox idi divar dibində, deməli, arxasında qəti iz buraxmırdı. Ruh kimi gəlib keçirdi hər yerdən. Gündəlik qəzetlərə daldım. Səlim gəldi içəridən, ayaq səslərim qapıdan girib ürəyinə qədər çatmışdı, yəqin. Gözlərim qəzet manşetləriylə məşğul görünüb sifətim bir şəkilaltı yazını oxuya bilməməyin yalançı narahatlığıyla masaya dikilsə də, qulaqlarımla Səlimi izləyirdim. Qərarsız ayaq səsləri masaların arasında gəzişəndən sonra yola doğru gedib-qayıtdı, ikinci masanın qırağında oturacaqmış kimi ləngidi və sakitcə yanımdan içəri keçirdi ki, başımı qəfil qaldıraraq: “Pansionatda təkcə mən qalmışam, yoxsa?” – dedim.
“Xeyr”, – dedi.
Ağzından süzülən sözün sonuncu “yr” hissəsilə birlikdə tezcə içəri girdi. Elə bil qarnı bir az ərimişdi. Düşündüm ki, demək, dərviş ləngliyindəki kişi getməyib. Bəlkə də, Səlimin yuxularına girirdi hər gecə. Yuxu adamı olanda, uzun boyu lap uzun olurdu, qan çayları daşırdı gözlərindən, burnundan barıt tüstüləri çıxırdı, kərpic damların üstündən yeriyə-yeriyə kəndləri keçir, dağdan-dağa sıçrayıb uçur, bu qəsəbəyə gəlib pansionatı tapır, Səlimin yaxasından yapışıb soruşurdu: “Hardadır o adam?”
Kişi qapıdan içəri keçdi. Həmin yavaşlıqla da divar dibindəki masanın kənarında oturdu. Səlim də yanına gəldi. Bol tüstülü bir pıçıltıya gömüldülər. Kişi tez-tez əlini cibinə aparırdı, başını yelləyir, öldürəcəyi adamı oralarda basdırmağı düşünürmüş kimi qəzəblə yerə baxırdı. Səslərini eşidə bilmək üçün nəfəsimi tutub saxlamışdım.
Axırda, öldürüləcək adamın Hüseyn Dəmir adlı biri olduğunu öyrəndim. Birdən bir sirri daşımağın ağırlığı çökdü çiyinlərimə. Təlaşlandım. Qabağımdakı qəzetləri sürətlə vərəqləməyə başladım. Sirrin ağırlığı məni qəribə davranışlara sürükləmədən, səhər ertədən Misrayla bölüşməyi düşünərək yerimdən durdum. Cırcıramaların səsləri arasından baxışlarımı Səlimlə dərviş kimi ləng kişiylə toqquşdurmamağa çalışaraq otağıma tərəf getdim.
Otağım ağzına qədər pıçıltıyla doluydu. İnsanı hər tərəfə itələyən, tikan-tikan pıçıltılar. Tavandan hecalar damcılamışdı yastığımın üstünə. Yatağıma uzanan kimi: “Sabah Hüseyn Dəmir adında bir adam qalmayacaq yer üzündə”, – dedi bir səs. Qorxuyla ətrafıma baxdım. Səlimi sol, dərviş ləngliyindəki adamı sağ göz qapağımın içində həbs edərək yatmağa çalışdım. Yuxum gəlmirdi. Hər şeyin bir yuxu, ya da bir hekayə olduğunu xatırlayaraq yüngülləşməyə çalışdım. O qısa yüngülləşmə anında Misranın görüntüsünü təsəvvür etdim tezcə. Özümə və ona rollar verərək yuxudan-yuxuya gəzməyə başladım. Bir az qara calanmış çəhrayı bir kainatı, kim bilir, neçənci dəfə dolaşıb yorğun düşmüşdük ki, yenidən otağıma qayıtdım. Baxdım, hələ yatmamışam. Qulaqlarım saatın tik-taklarından asılı qalıb, gözlərim tavana anlaşılmaz rəsmlər çəkir.
Səlim sübh tezdən yanındakı adamla pansionatdan çıxdı. Təlaş içində yerimdən durdum. Bir tərəfdən qəsəbənin yaddaşımdakı küçələrində bir telefon köşkü xatırlamağa çalışarkən, bir yandan da geyinir, şalvardan-şalvara jeton ötürürdüm ki, Səlim qaranəfəs qayıtdı. Üzüm çardağının altında qarşılaşdıq. Üzündəki cizgilər qarışıqdı.
Tez telefon köşkünə qaçdım. Əvvəl Misraya zəng vuracaqdım. Bilirdim, polisə getməkdən bəhs edəndə “dəli olma” deyəcəkdi mənə, hekayələrinlə həyatı bu qədər bir-birinə qarışdırma.
Güləcəkdi sonra, qəhqəhələri telefon tellərini dalğalandırıb köşkü titrədəcəkdi.
Gülmədi. Ağlayırdı Misra.
“Vurdular”, – dedi.
“Kim, kimi, nə vaxt, harda” kimi suallarla beynini yormadan sakitcə gözlədim hıçqırıqlarının kəsilməsini.
“Atamı… – dedi titrək səslə. – Atamı vurdular!”
Pansionata qaçdım. Küçələr boyu axan lağım sularının üstündən tullana-tullana qaçarkən daha qorxmurdum, havanın hərarəti bədənimdən uzaqlaşmışdı, qəsəbənin hay-küyü harasa çəkilmişdi. Pansionatın qabağında bir polis maşını vardı. Dərviş ləngliyindəki adamı düşürtdülər. Cavanlaşmışdı elə bil, qollarında qandal vardı. Səlimlə üz-üzə gələndə gülümsədi.
Polis kişinin əşyalarını istədi. Səlim yarıaçıq bir çemodanı sürüyüb gətirdi içəridən.
“Sən də gələcəksən, – dedi polislərdən biri Səlimə. – Adın nəydi sənin?”
Səlim yerə baxıb: “Hüseyn Dəmir”, – dedi.
Tərcümə: Qismət