XX əsr Braziliya poeziyasının ən vacib simalarından sayılan Karlos Drummond de Andrade 1902-ci ildə balaca bir mədənçi qəsəbəsi olan İtabirada dünyaya gəlib. Əkinçi olan atası onu yezuit məktəbinə yazdırsa da, Karlos bu məktəbə yovuşmadığı üçün ordan qovulub. Sonradan əczaçılıq fakültəsini bitirib. Cavan yaşında ölkəsindəki yenilikçi poeziyasının inkişafı üçün bir jurnal çıxarmağa başlayıb. Evlədikdən sonra, 1934-cü ildə Rio de Janeyroya köçüb və 1966-cı ildə təqaüdə çıxana qədər Təhsil Nazirliyində işləyib. Çoxsaylı şeir kitablarından başqa, romanlar, hekayələr yazıb, dünya ədəbiyyatından sayısız tərcümələr edib. 1987-ci ildə dünyadan köçəndə Braziliyanın beynəlxalq şöhrət qazanmış şairlərindən biriydi.
İosif Brodski mütləq oxunmalı şairlər siyahısına onun da adını salmışdı.
Yolun ortasında
Bir daş vardı yolun ortasında
yolun ortasında bir daş vardı
bir daş vardı
bir daş vardı yolun ortasında.
Gərək unutmayım bu hadisəni
gözümün ağında həyatım boyu.
Unutmayım gərək yol ortasında
bir daşın olduğunu
yolun ortasında bir daş vardı.
Bir daş vardı yolun ortasında.
Əsrlər boyunca sevgi
Zamanın əvvəlindən bəri
mən səni sevdim, sən də məni.
Mən Danaylıydım, sən Troyalı.
Troyalıydın, amma Yelena deyildin.
Mən taxta atın içindən çıxdım
qardaşımı öldürmək üçün.
Döyüşdük, öldürdüm, öldük.
Sonra xristianları qovalayan
Romalı bir əsgər oldum.
Katakombanın qapısında
sən çıxdın yenə qarşıma.
Amma Kolleziumda lümlüt
yıxıldığını görəndə,
aslan üstünə cumarkən,
ümidsizcə aranıza atıldım,
ikimizi də uddu aslan.
Sonra Məğribli bir quldur oldum,
Tripolinin baş bəlası.
Savaş gəmimlə
gizləndiyin gəmini yandırdım.
Tam səni tutub
özümə kölə etməyə çalışarkən,
tezcə xaç çəkib
öz qəlbinə bir xəncər sapladın,
mən də öz canıma qıydım.
Sonra daha xoşbəxt günlərdə,
Versalda bir saraylıydım,
ana uşağı və şorgöz.
Sənsə rahibə olmaq istəyirdin,
tezcə monastrın divarından hoppandım.
Araya siyasi qarışıqlıq düşəndə
axırımız gilyotina oldu.
İndi tamamilə əsrə uyğunlaşmışam.
Rəqs edən, qaçan, işləri cağbacağ gedən biriyəm.
Cibimdə pulum, bankda hesabım.
Sən də rəqs edən, qaçan, işini bilən sarışın bir bombasan.
Atanın bunlardan xoşu gəlmir.
Amma taleyin işinə bax ki,
Mən “Paramount” şirkətinin ulduzlarından birini –
səni qucaqlayıb öpürəm, tez-bazar evlənirik.
Dünyanı daşıyır çiyinlərin
Bir gün gəlir “Tanrım!” deyə bilmirsən artıq.
Kökündən təmizlik vaxtıdır.
Artıq “Sevgilim!” deyə bilmədiyin gündür.
Çünki sevginin boşuna olması isbatlanıb.
Və gözlərdən yaş axmaz.
Və ancaq kobud işlərə yarayar əllərin.
Və daşa dönər ürəyin.
Qadınlar boş yerə döyər qapını, açmazsan.
Tək başınasan, işıqlar söndürülüb,
qaranlıqda parıldayır iri gözlərin.
Bəllidir ki, artıq ağrımağı bilmirsən
və heç nə istəmirsən dostlarından.
Kimin vecinədir qocalmaq, qocalıq nədir ki?
Dünyanı daşıyır çiyinlərin
və dünya bir uşağın əlindən daha yüngül.
Savaşlar, qıtlıq, evlərdə ailə münaqişələri
həyatın davam etdiyini isbatlayır
və heç kimin azadlığa qovuşmadığını.
Bu tamaşanı qəddar sayanlar
(o ürəyi yuxalar)
ölməyi seçəcəklər.
Gün gəlir ölüm də işə yaramır.
Gün gəlir buyruq olur yaşamaq.
Sadəcə yaşamaq, qaçış yolu olmadan.
Ailə içində səyahət
Rodriqo M.F. de Andradeyə.
İtabira çölündə
atamın kölgəsi
əlimdən tutdu mənim.
O qədər vaxtdan sonra.
Amma o heç nə demədi.
Nə gecəydi, nə gündüz,
Köks ötürmə? Uçan quş?
Amma o heç nə demədi.
Xeyli yol getmişdik.
Burda bir ev olmalıydı.
Əvvəllər daha hündür idi.
Üst-üstə qalaqlanmış bunca ölü
və zaman ölüləri gəmirirdi.
Uçuq-sökük evlərdə
soyuq qürur və nəmişlik.
Amma o heç nə demədi.
Keçib getdiyi küçələr
At belində, dörd nala.
Saatı. Paltarları.
Bütün rəsmi sənədlər.
Başından keçən sevgilər.
Açılan tənəkə çantalar
və tük ürpərdən xatirələr.
Amma o heç nə demədi.
İtabira çölündə
boğurmuş kimi,
birdənbirə
hər şey canlanırdı.
İstəklər bazarında
həzin xəzinələr sərgisi,
içimdəki qaçmaq instinkti;
lüt qadınlar, peşmançılıq.
Amma o heç nə demədi.
Kitabların, məktubların üstü ilə
yol gedirik ailəvi.
Toy-büsatlar, ipotekalar;
vərəmli xalalar,
dəli xalam,
cariyələrlə xəyanətə edilən
və yatağındakı ipək döşəkləri cırılan nənəm.
Amma o heç nə demədi.
Hansı amansız, qaranlıq instinkt
onun solğun əlindən tutub
bizi də itələdi
o yasaq zamanlara,
o gedilməz yerlərə?
Baxıb atamın ağappaq gözlərinə
Danış! – deyə qışqırdım. Səsim
bir anlıq havada titrədi,
sonra daşa dəydi. Kölgə
addımladı yavaşca
o həzin səyahətdə,
o itmiş krallıqda.
Amma o heç nə demədi.
Ağrını, anlaşılmazlığı gördüm
və bizi qaranlıqda ayıran
neçə-neçə üsyanı.
Mənim öpmədiyim əl,
məndən əsirgədiyi yemək
bağışlanmağı rədd etmək.
Qürur. Qorxuyla dolu gecə.
Amma o heç nə demədi.
Danış danış danış.
Gil kimi əynindən tökülən jaketindən
tutub onu silkələdim.
Əlindən, çəkmələrindən
tutmaq istədim o qızğın kölgəni,
amma sivişib çıxdı əlimdən,
asanlıqla, heç əsəbləşmədən.
Fəqət yenə də sükutu pozmadı.
Başqa-başqa səssizliklər vardı
onun dərin səssizliyində.
Kar babam vardı,
kilsənin divarına şəkli çəkilən
quşları eşitmək istəyən;
mənim dostsuzluğum vardı,
onun öpüş kasıblığı;
çiləli həyatlarımız vardı
və böyük bir ayrılıq
o balaca otaqda.
Həyatın o dar boşluğu
məni sənə tərəf itələyir
və bu xəyali qucaqlaşma
sanki böyük bir yanğındır,
sevgi yanğını.
Ancaq indi qarşılaşırıq!
Eynək, xatirələr və rəsmlər
axır qan çayının içində.
Yüksələn sulardan seçə bilmirəm
yetmiş il o yandakı sifətini…
Deyəsən bağışlamışdı məni,
amma heç nə demədi.
Suların altında qalır bığları,
Ailə, İtabira, hamısı.
Şeir axtararkən
Baş vermişlərlə bağlı şeir yazma.
Şeirdən söhbət gedəndə nə doğan olur, nə ölən.
İsitməyən, işıqlandırmayan
solğun bir günəşdir həyat onun yanında.
Dostluqlar, ad günləri, şəxsi problemlər önəmsizdir.
Bədəninlə şeir yazma,
o yetkin, bütöv və rahat bədən
qəti yatımlı deyil lirik etiraflara.
Nə qəzəbin,
nə də qaranlıqda sevinci, ya da əzabı göstərən
üz cizgilərin mənalı deyil onun üçün.
Hislərini də o saat büruzə vermə,
çünki həm vaxt lazımdır onların aydınlaşmasına,
həm də şübhəylə qarşılanarlar.
Düşündüyün, eşitdiyin şeylər şeir deyil hələ.
Öz şəhərini tərifləməyə çalışma, onu rahat burax.
Manikenlərin və gizli evlərin səsini dilə gətirməz nəğmə.
Küçədən keçərkən,
köpüklərin sərhəddindəki küçədə eşitdiyin səs musiqi deyil.
Nə təbiətdir nəğmə, nə də cəmiyyətdəki insanlar.
Yağış və gecə,
yorğunluq və ümid heçdir onun gözündə.
Subyekti də, obyekti də kənarlaşdırar şeir
(nəsnələrdə tapa bilməzsən şeiri)
Oyunlar, yalvarışlar,
sorğu-suallar və yalanlarla vaxt itirmə.
İncimə.
Fildişi katerin, brilyant ayaqqabın,
Mezurkaların, tiradaların, ailə skeletlərin,
Bunların hamısı qara qəpiyə dəyməz,
itib gedəcək bunlar zamanın yol ayrıcında.
Üzə çıxartma keçmişə gömülmüş,
ağrılı uşaqlığını.
Səntirləmə aynaya baxıb
solub gedən xatirələr arasında.
Şeir nə solan,
nə də qırılan kristaldır.
Kar kimi gir sözlərin səltənətinə.
Ordadır yazılmağı gözləyən şeirlər.
Yatıblar, amma ümidsizliyə qapılma,
təzə və gümrahdır əl dəyməmiş üzləri.
Tək və səssizdirlər, lüğətlərdəki kimi.
Açıq-aşkar deyillərsə, səbr elə.
Səni yoldan çıxarırlarsa, sakit ol.
Sözlərin hər biri özünü reallaşdırıb
sükutun gücüylə dağıdıcı olana qədər gözlə.
Şeirini o bulanıqlıqda ortaya çıxmağa zorlama.
Yerdən yığmağa çalışma itirdiyin şeiri.
Tərifləyib göylərə də qaldırma. Ən axırıncı, konkretləşmiş
və cilalanmış formasıyla mənimsə onu.
Yaxınlaş və gözdən keçir sözləri.
Hər biri min üz gizlədir o sadə üzün arxasında
və heç vecinə almadan sənin cavabının müsbət,
ya da mənfi olacağına
sözlər soruşar səndən: “Açarı gətirmisən?”
Gözünü aç: sözlər gizlənir
gecələr musiqinin və görüntülərin mağaralarında.
Hələ nəmli və mürgülü halda axıb gedirlər
bir çay yatağında
və öz başlarına başqalaşırlar.
Tərcümə etdi: Qismət
