sim-sim
  • Proza
  • Poeziya
  • Kino & Teatr
  • Yaradıcılıq fakultəsi
  • Mənim sevimli hekayəm*
  • Kamal Abdulla – 70
Reading: Nigar Haqverdi – Folknerin trilogiyasında zaman və insan konsepsiyası
sim-simsim-sim
Font ResizerAa
Axtar
  • Proza
  • Poeziya
  • Kino & Teatr
  • Yaradıcılıq fakultəsi
  • Mənim sevimli hekayəm*
  • Kamal Abdulla – 70
© sim-sim.az
sim-sim > Blog > Köşə > Nigar Haqverdi – Folknerin trilogiyasında zaman və insan konsepsiyası

Nigar Haqverdi – Folknerin trilogiyasında zaman və insan konsepsiyası

Published 18/09/2023
Paylaş

Sim-sim.az Nigar Haqverdinin “Uilyam Folknerin trilogiyasında (üçləməsində) zaman və insan konsepsiyasının bədii-estetik kontrastda həlli” məqaləsini təqdim edir.

Xülasə

Məqalədə XX əsr Amerikanın görkəmli yazıçısı U.Folknerin trilogiyasından və bu  trilogiyaya daxil olan romanlarda əsas bədii-estetik konsepsiya kimi zaman və insan  anlayışlarından bəhs edilir. Zaman, Folkner romanlarının başlıca bədii-estetik  xüsusiyyətlərindən biri olaraq qalır. U.Folknerə görə onun əsərlərindəki hadisələrin və

obrazların təkamülü və inkişafında məhz zaman və məkan anlayışları böyük rol oynayır.  Məqalədə, zaman məfhumu, həm də mürəkkəb üslubun yaranmasının əsas məqsədi kimi  çıxış edir və həmin anlayışın müəllifin yazdığı yalnız üçlüyə daxil olan romanlarının deyil,  eləcə də, əvvəlki əsərlərinin də xarakterik xüsusiyyətlərinin formalaşmasında funksional rol  oynadığı aşkar olur.

Məqalədə zaman anlayışı digər mühüm ədəbi-fəlsəfi konsepsiya olan insan anlayışıyla  əlaqəli şəkildə təhlil edilir. Məqalədə zaman və insan arasındakı ziddiyyət və bu iki  məfhumun insanlığa, bəşəriyyətə olan təsiri təhlil olunur.

1. Giriş

Zaman anlayışı daim insan düşüncəsini təqib etmiş, ona müxtəlif fərqli perseptiv

yanaşmalar olmuşdur. Ancaq insanın bir daxilində, təfəkkür və yaddaşında onu təqib edən

zaman var, bir də insani doğuşdan bəri daim izləyən, yönəldən, onun həyatında qaçılmaz rolu

olan, ətrafımızı, sosial-ictimai dünyamızı əhatə edən gerçək xarici zaman. Məkan da dəyişir,

zaman da, maraqlıdır ki, hər iki amil insanın bir fərd kimi formalaşmasında, daxili və xarici

dünyasının qovuşuq, sintez halda daimi dəyişən proses kimi inkişafında müstəsna rol oynayır.

İstənilən incəsənət əsərini araşdırsaq bu faktor aydın şəkildə öz təsdiqini tapar. Elə uzun illərdən

bəri müxtəlif səs-küyə səbəb olmuş, ətrafında kifayət qədər həssas oxucu toplamış Folkner

yaradıcılığı da bu fikirləri təsdiq edən başlıca tədqiqat obyektidir. Zaman və insan anlayışları

bədii-fəlsəfi konsepsiya kimi XX əsr ədəbiyyat nümunələrininn eksperimental dəyişiklərlə

meydana çıxmasında əsas komponentler kimi çıxış etdiyindən və bu faktorun Folkner

yaradıcılığında öz kəskin təsirini göstərdiyindən tədqiq olunmaq üçün aktuallıq kəsb edir.

Məqalənin predmeti əsasən Uilyam Folkner trilogiyası timsalında keçən əsrin əvvəllərindəki

insan xarakterinin zamanın təsiri nəticəsində necə dəyişməsini və onun yaşam tərzinə təsirini

özündə ehtiva edən XX əsr Amerika ədəbiyyatıdır. Məqalənin məqsəd və vəzifəsi XX əsr

ədəbiyyatında formalaşmış modernist elementlərin təşəkkülü, realist və modernist baxışların,

təhkiyə üsullarının toqquşması və ədəbiyyatda təsiri və özünü büruzə verdiyi ifadə elementlərini

araşdırmaqdır. Məqalənin metodoloji əsasını isə, müqayisəli-tipoloji metod təşkil edir.

2. U.Faulknerin əsərlərində Zaman anlayışı bədii-estetik konsepsiya kimi

Əvvəlki məqalələrdə Folkner dunyasına baş vuraraq onun əsərlərini müəyyən qədər

analiz etdiyimizdən həmin məqalələrdəki fikirlərin davamı kimi bildirmək istəyirik ki, anadan

olduğu, boya-başa çatdığı, ömür sürdüyü, yaşa dolduğu məkan və zaman mühiti Folkner

obrazlarının xarakterinə və yaşam tərzinə, dünyaya, həyata, insanlara münasibətlərinə, dolayı

yolla isə Folkner dünyagörşünün formalaşmasına nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir etmiş və onun

yaradıcılığının yetişməsinə və inkişafına münbit şərait yaratmışdır.

Çox da böyük olmayan cənub əyaləti, cənub torpağı həqiqətən də sənətkara kifayət qədər

imkan yaratdı ki, onun əsasında həyatı və insanı öyrənsin və onu narahat edən problemləri,

cənub insanının, amerikan insanının, amerikan cəmiyyətinin (əslində isə Folknerin toxunduğu,

aşkara çıxara bildiyi insanla bağlı bütün problemlər, xüsusilə zaman və insan faktoru kiçik bir

cənubi amerikan əyalətinin insanına, amerikalıya aid deyil, butun insanlara aid olaraq bəşəri

məna, bəşəri xarakter kəsb edir, ümimilikdə bütünlüklə insan amilini ortaya qoyur. Məhz insan

amilinə bu cür yanaşma da sənətkarın böyüklüyünə dəlalət edir, belə ki, ustad sənətkar bir nəsil

şəcərəsindən çıxış etməklə əsərlərində toxunduğu problemlərdən dünyaya boylana bilib, dünya

insanına, bəşəriyyətə səslənə bilib) mənəvi deqradasiyasını, bədii-fəlsəfi yolla təsvir etsin.

Burada Folkner əsərlərinin daimi sakinləri olan Snoupslar ailəsinin nümayəndələrini, xüsusilə

Bayardın sujet boyu həyatına laqeyd münasibəti, məqsədsiz hərəkətləri, Kompsonları,

Satpenləri, Stivensləri, Benbouları, əyalət prokuroru Stivens və digər ağ və qaradərili

nümayəndələrin həyat və yaşam tərzini, qarşılaşdıqları münasibətləri misal göstərmək olar.

Çıxışlarının birində Folkner özü qeyd edir ki, “…Mən öz məxsusi kosmosumu yaratdım…

Mən özümün yaratdığım dünyaya kainatın təməl daşı, güşə daşı kimi baxmaqla nəzər salıram,

əgər o daş götürlsə, tərpədilsə kainat dağılaraq məhv olar,” (Костяков, 1969, s. 9). Müəllifin bu

dərin mənalı sözləri,onun yaratdığı öz uydurma dünyasıyla–məkanıyla, daxili zamanının real

xarici zamanla qarşılıqlı təması, təzahürü, toqquşması, çarpazlaşması, kontrast şəkildə ekzistensial inkişafının göstəricisidir. Con Qovard Louson qeyd edirdi ki, “sosial gerçəkliyi

zərif və kəskin və eyni zamanda parçalanmış, ziddiyyətli halda qavrayış” (Костяков, 1969, s.

9). Folknerə məxsus xüsusiyyətdir. Folknerin bu sayaq dünyanıdərk tərzi onun yaradıcılığı boyu

demək olar bütün əsərlərində qabarıq tərzdə əks olunur: üslub özünəməxsusluğu kimi xeyli

müəmma dolu, eyhamla danışmaq, üstüörtülü danışmaq və natamam nəqletmə, romanlarının

mürəkkəb, həmçinin dolaşıq, qarışıq kompozisiyası, eyni vaxtda həm komplekslilik, həm də

adilik. Bu da U.Folknerin daxili şüuraltı dünyasının təlqin etdiyi, dünya- insan qavrayışının

zamana münasibəti, ondakı mövcud zaman qarşıdurması, ziddiyyəti və zamanla bağlı qeyri

standart fikir və düşüncələrindən irəli gələn amildir. Məhz keçmiş və indinin qarşılıqlı təması,

eyni vaxtda eqzistanlığı, toqquşması və ziddiyyəti, lakin həm də bir-birinə ayrılmaz bağlılığı

səbəbindəndir ki, Folkner personajlarını oxucu qavrayışı üçün olduqca əziyyətli edir, asan başa

gəlməyən xronoloji ardıcıllığı qavramasına mane olur və bu baxımdandır ki, həm real gerçək

zaman, həm də personajların daim alt şüurunda yaşayan və oxucunu çıxılmaz labirintə salan

daxili, mənəvi zamanın Folkner yanaşmasında özünəməxsus təzahürünü tapır.

Folkner əsərlərində reallıqla irreallıq tam bir vəhdət təşkil edir, özü də bu mifik təhkiyə

elementi həm yazıçı təxəyyülü olan, əslində isə, Folknerin adət-ənənələrinə yaxşı bələd olduğu,

böyüyüb boya-başa çatdığı Cənub əyalətindən bəhs edən, lakin uydurma bir adla, Yoknapatafa

kimi təqdim etdiyi məkan və orada baş verən hadisələrin, həm də əsərdəki mövcud personajların

təzahüründə açıq-aşkar biruzə olunur.

20-ci ərsrin mifi keçmişlə indinin, fantaziya və reallığın, subyektiv və obyektiv

yanaşmanın təmasından təzahür edən heç bir məhdudiyyət tanımayan və hadisələrə irrasioanl və

rasional yanaşma kimi ortaya çıxır. Yeni mifik yanaşma arxaik xalq icması sərhəddində,

çərçivəsində deyil, personajın cəmiyyətdən kənar, ondan ayrılma situasiyasında və çarəsizlikdə,

özünəqapanmş və özünəqapılmış tənhalığında, öz dəruni heç nədən asılı olmayan müstəqil

daxili dünyasında əxz olunur. Elə buradan da, mifologizmin psixologizmlə, daxili monoloqla,

ədəbiyyatda “şüur axını”yla vəhdəti ortaya çıxır. Bütün bu sadalanan mifik təhkiyə üsulları

Folkner yaradıcılığının əsas cəhətlərindəndir və yazıçının yaratdığı xarakterlərin əsas

xüsusiyyətlərini təşkil edir.

Kamal Abdullanın “Kitabi-Dədə Qorqud” poetikasına giriş əsərində müəllif haqlı olaraq

vurğulayır ki, “……….mif haqda nostalji, əslində, tarixə, deməli, zamana qarşı qiyamdır”

(Abdulla, 2017, s. 224).

Bu fikri əsərlərindən axıb gələn Folkner düşüncə ənənəsinə də aid etmək doğru olardı.

Belə ki, Bayardın, Benjinin, Kventinin, Miss Jenninin, eləcə də, Snoupsların, Kompsonların

cəmiyyətdəki davranış xüsusiyyətlərinin, mövcud xarakterlərinin yaranma səbəbi də yuxarıda

sadalanan mühüm amillərdən irəli gəldiyi müəyyən olur.

Buradan da, belə bir qənaətə gəlinir ki, doğrudan da, mif özlüyündə həm də, XX əsrdə

yaranmış müasir ədəbi əsərlərdə artıq öz əksini tapmış keçmişlə indinin ayrılmaz sintezi kimi

eqzistliyini təsdiq edən xronotop kimi çıxış edir.

Zaman ta başlanğıcdan dünyanı idarə edir, amma zaman həm də, Folknerin həyat verdiyi

süjetlərindəki personajlarının ortaya çıxan xüsusiyyətlərinə görə insanın daxili dünyasını,

fikrini, düşüncəsini, başqa sözlə taleyini idarə edir desək, heç də yanılmarıq. Bu baxımdan,

insanın daxilindəki zamanla onu xaricdən əhatə etmiş zaman arasında həm bir vəhdət, eyni

zamanda da, həm də köklü, tam əsaslı, təlatümlü bir fərq mövcuddur, başqa sözlə, bunlar ayrı-

ayrı faktorlardır. Zamanın insanın bir fərd kimi hansı istiqamətdə inkişaf etməsində rolu və

təsiri böyük və danılmazdır. Zaman həm dəyişir, həm də dəyişdirir. Özü də dəyişir, özündə

mövcud olan hər şeyi də dəyişdirir, istər mənəvi, istər də fiziki. Və bu axından çıxmaq,

ayrılmaq, qaçmaq, can qurtarmaq və ya imtina etmək heç vaxt mümkn olmamışdır və

olmayacaq da. Sadalanan danılmaz amillərə aid Bayardın, Benjinin, Kventinin, Stivensin,

Snoupsların və digər personajların psixoloji və mənəvi durumunu, zamanın açıq-aşkar onların

taleyində buraxdığı izlər, yaratdığı dəyişikliklər, onlara vurduğu zərbələr, dərin daxili –mənəvi

böhran və təsirləri aydın görmək mümkündür. Bu personajlar arasında Folkner trilogiyasına

daxil olan “Malikanə”, “Kənd” və “Şəhər” romanlarının əsas qəhrəmanı Flem Snoups müasir

Amerika cəmiyyətinin yetirdiyi tipik qəhrəmanı kimi təcəssüm olunur.

Xaraktercə digər qəhrəmanlardan tamamilə fərqlənən Snoupslar daha çox müasir

Amerikanın timsalı olan tipajlardır. Flem əyalətdə yad, vəhşi və prinsipsiz Snoupslar arasında

qıddarlığı, hərisliyi, mənəviyyatsızlığı, nakişiliyi, öz qadınına münasibətdə laqeydliyi, ona sahib

çıxmaması, özünə sərf etdiyi üçün əməllərinə nəinki göz yumması, hətta şərait yaratması, işində

irəli getmək üçün mahiranə maxinasiyalara əl atması və bu kimi hərəkətləri onun xarakterini

açmağa kömək edir. Flem Snoupsun bu kimi qeyr-insani hərəkətləri “Şəhər” romanında da

davam edir. O, nəinki ətrafındakı insanlardan, eləcə də, ailəsindəki insanlardan da yaralanmağa,

mənfəət eldə etməyə çalışır. Bunun nəticəsindədir ki, o, Sartorislərə mənsub bankın prezidenti

olmağa nail olur. Bu hadisələr fonunda onun məkrli və ikiüzlü obrazı ortaya çıxır. Folknerin

ustalığı sayəsində oxucunun gözləri önündə tam bir mənəviyyatsız, cəmiyyətin əclaf

adlandırdığı bir tipaj vardır. Trilogiyanın digər “Malikanə” romanında isə Flem öldürülsə də, bu

əsərdə öz vəhşi, mənəviyyatdan kənar xarakterləri ilə seçilən Snoupsalrın digər üzvlərinin, hətta

bir neçə nəsillərinin qəddar, insanlıqdan kənar hərəkətləri davam edir. Ssadalanan bütün bu

faktorlar mövcud burjuaziya cəmiyyətinin diktəsi nəticəsində Snoupslar kimilərinin

sürükləndiyi və bu cəmiyyətin tələyə saldığı “insanlar”dır. Əsərlərini əhatə edən bütün

proseslərin diktəsindən aşkar aydın olur ki, bir müəllif kimi ustad sənətkarı insan-cəmiyyət,

insan-dünya münasibətləri, insanın cəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqəsi ciddi narahat edirdi.Yarımçıq

insan, mənəvi dünyası olmayan, qeyri-şüuri yaşayan, ləyaqət tanımayan, zəhmətlə yaşamayan

adam həmişə cəmiyyətin qurbanına çevrilir, özünü və həyatını cəmiyyətə və zamana uduzur,

insna kimi həyatda, ona müvəqqəti verilmiş zamanda özünü təsdiq edə bilmir, bu imkanı itirmiş

olur.

Zaman insanı tanıyır, insan da zamanı. İnsan zamana məxsusdur, ancaq zaman insana ya

qismən məxsusdur, ya da yox. Zaman anlayışı olduqca geniş məfhum olaraq qalır, bu sual

dəfələrlə izah olunsa da, həmişə açıq olaraq qalır, aktuallığını və dəyərini, insan həyatında

rolunu heç zaman itirmir. Zamanın mövcudluğu onun da özünəməxsus tərzdə var olması,

yaşaması deməkdir, bu baxımdan zaman–həyat anlamı, məfhumu bərabərlik, bir-birini

tamamlayan mövcudat kimi, eqzistensial amil kimi ortaya çıxır, belə ki, zaman-elə həyat, başqa

sözlə mövcudat-ekzistlik, həyat isə elə zaman, bəlkə də, müvəqqəti ekzistanlıq deməkdir, iki

fərqli ad, anlayış olsalar da, iki eyni mövcud gerçəklik, reallıqdır.

Zamanda məhdudiyyət, limit yoxdur, onun heç başlanğıc və sonu da yoxdur əslində,

çünki zaman var olan lakin daim dəyişməkdə olan gözəgörünməz prosesdir, xüsusilə şüurda

mövcud olan zaman heç bir sərhəd, sədd tanımır, bu sədd olsa-olsa yalnız insanın (Bayardda,

Benjamində, Kventində, Snoupslarda, dolayısı ilə bu obrazların sahibi kimi Folknerdə olduğu

kimi) yaddaşının başlanğıc nöqtəsindən son qavrama nöqtəsinə qədər olan məsafə ola bilər.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, Folkner əsərlərinin xronologiyası ilə onun personajlarının həyatını

və şüurunu zəbt etmiş daxili zamanla bir six əlaqəsi vardır. Müəllifin bacarıqla yaradaraq ərsəyə

gətirdiyi və oxucuya təqdim etdiyi insanların dünyaduyumunda, şüurunda baş verən proseslərə

görə insan üçün zamanın ən unudulamaz mərhələsi olan keçmiş, olub bitmiş demək deyil,

tükənmiş zaman və dolayısıyla tükənmiş, qurtarmış insan yoxdur, keçmiş insanı heç zaman tərk

etmədiyi üçün, həmişə onun şüurunda ilişib qalaraq yaşadığı üçün o, daim mövcuddur və real

olaraq sona qədər insanla qalır, eləcə də insan öz daxilində onu əbədi olaraq, son

dayanacağınadək yaşadır. Folkner əsərlərindəki sujetlərdə və bu sujetləri boyu izlədiyimiz

surətlərin həyatında olduğu kimi nəsil ya şəcərə amili, zamandan axıb gələn nəsnələrin daim

ailənin mövcüd olmasında əsas rol oynaması, nəsildən-nəslə ötürülməsində rolu, və sairə amillər

buna ən yaxşı misaldır.

Zaman konsepsiyasına fərqli yanaşmanın ən gözəl nümunəsi kimi Folkner dünyasını,

onun zamana xüsusi yanaşmasını və özəl münasibətini və bunun praktik nəticəsi kimi əsərlərini

nümunə göstərmək olar. Folknerin nəinki məhz trilogiyasında, eləcə də bütün əsərlərndə-roman,

povest və hekayələrində xronotop məfhumu qirmizi xəttlə keçir və əminliklə qeyd etmək olar ki,

“zaman” anlayışı Folkner dünyası ilə birgə onun əsərlərinin bütün obraz və personajlarının,

eləcə də, süjet xəttinin doğulmasında və real ya irreal eqzistliyi prosesində mühüm əhəmiyyət

daşıyır. Konkret olaraq sənətkarın yaradıcılığında xüsusi mərhələ olan trilogiyanın – “Şəhər”,

“Kənd” və “Malikanə” romanlarının artıq yuxarıda toxunduğumuz, aydınlıq gətirməyə

çalışdığımız bəzi məqamları, üçlükdə olan obraszların qarşılaşdığı hadisələri, real situasiyaların

yaratdığı gərginlikləri, insan-cəmiyyət münasibətlərinin ortaya çıxardığı eybəcər, xoşagəlməz

məqamları yuxarida söylənilən fikirlərə misal göstərmək olar.

3. U.Faulknerin trilogiyasında Zaman və İnsan anlayışı bədii-estetik kontrastda

Zamanı idarə etmək olmaz, ancaq zaman bizi idarə etmək iqtidarında olaraq qalır, onun

təsirindən hələ heç kim yaxasını qurtara bilməyib, bu baxımdan zaman özünəməxsus

harmoniyaya malik olan axın olaraq qalmaqdadır, nə qədər dəyişkən xassəyə malik olsa da…və

elə bu axın da, Folknerə görə, insanı (Bayardın, Kvintenin,Stivensin, Flemlərin, Snoupsların və

digər obrazların timsalında) istəsə də, istəməsə də, öz ağuşuna alaraq onun tanımadığı,

bilmədiyi, anlamadığı, ya anlayamacağı sonsuzluğa aparır.

İnsanın zamana təslim olmayacağına, hətta ona qalib gələcəyinə inamı Folknerin nəinki

tək əsərlərindəki xarakterik situasiyalardan, dəyişkən obrazların anbaan diktəsindən, həm də

bunun daha qabarıq şəkildə Folknerin əsərlərindən də çox məhşur olan Nobel mükafatı aldığı

zamanı etdiyi məlum insana, insanlığa olan dəyərli, humanist, möhtəşəm, dərin məna dolu

nitqində aydın sezilir, “…Çağımızın faciəsi uzun müddətdir mübtəla olduğumuz və öyrəşdiyimiz

ümumi heyvani qorxudur. İnsanın sora biləcəyi ruhi suallarından yalnız biri qalıb: bizi nə vaxt

məhv edəcəklər?… Our tragedy today is a general and universal physical fear, so long sustained

by now that we can even bear it. There are no longer problems of the spirit. There is only one

question: When will I be blown up?… Mən insanlığın sonunu qəbul etməkdən imtina edirəm.

Təkcə sağ qaldığı üçün insanın əbədi olduğunu; qırmızı, ölüm ayağında olan son axşam,

sonuncu, gərəksiz istehkamdan ölümün son təbilinin göylərə ucaldığı, daha bir səsin onun zəif,

bitib-tükənmək bilməyən səsinin eşidiləcəyini demək çox asandır. Mən bunu qəbul etməkdən

imtina edirəm. İnanıram ki, insan yalnız sağ qalmayacaq, həm də qələbə çalacaq. İnsan

ölümsüzdür, ona görə yox ki, bitib-tükənməz səsə sahib olan yeganə məxluq odur, ona görə ki,

onun fədakarlığa, mərhəmətə və dözümə qadir ruhu var.” … “I decline to accept the end of man.

It is easy enough to say that man is immortal simply because he will still endure: that when the

last ding-dong of doom has clanged and faded from the last worthless rock hanging tideless in

the last red and dying evening, that even then there will still be one more sound: that of his puny

inexhaustible voice, still talking” (s. 632-633). Bu sözlər adi sözlər deyil, əslində böyük Folkner

ruhunun, təfəkkürünün insan anlayışına olan təqdirəlayiq bəşəri baxışı, xarakteri, bədii-estetik,

mənəvi-psixoloji duyumu, qiymətidir.

Folkner epopeyası, onun Yoknapatafa saqası demək olar ki, yarım əsri əhatə edən zaman

kəsiyində mövcud olan Cənub əyalətidir. Amma burda baş verən proseslərin gedişatında nə bir

sistemlilik, nə də bir ardıcıllıq müşahidə etmək mümkün deyil. Aydın olur ki, cənub həyat

tərzinin inkişaf prosesi, evolyusiyası Folknerə bir müəllif kimi çox da maraqlı olmamışdır.

Onun yaratdıqları- istər hadisələrin inkişaf xətti, süjeti, əgər buna sujet demək olarsa, istərsə də,

obrazların yaşadıqları taleləri canlı hadisələrdən çox freskaları xatırladır. İnsanların yaşam

anlarını, məqamlarını fərqli eksperimental üslubda təsvir edən yazıçı sanki ayrı-ayrı

fraqmentlər, təsvirlərdən ibarət lövhə yaratmışdır. Maraqlıdır ki, bəzən bu lövhələr arasında

əlaqə, bəzən isə tamamilə əlaqənin olmamasının şahidi oluruq. Ancaq hətta bu lövhələr arasında

hansısa əlaqə, uzlaşma görünürsə belə, bu heç bir adi gündəlik, xronoloji əlaqə deyil. Folknerin

istər hekayələrinin, istərsə də, romanlarının iştirakçısı olan personajlarının cavanlıq, yaşlılıq və

qocalıq dövrlərini əhatə edən əsərləri bir-birinin ardınca yaranmayib, bir-birini izləmir,

baxmayaraq ki, eyniadlı xarakterlərin tez-tez bir neçə əsərlərində müşahidə edirik, onlar heç

hansısa bir ardıcıllıqla ya nizamla da ard-arda oxunuş üçün nəzərdə tutulmayıb. Buna görə də,

əsərlərdə hansısa bir xronologiyanı izləmək olduqca mürəkkəblik, çətinlik və müşküllük

yaradır. Bu da özünəməxsus tərzdə mifik illuziya doğurur, hər şeyin eyni zamanda baş verməsi

illuziyası. Başqa sözlə, bəlkə də, Folkner üçün vaxtın gedişatından çox, zaman arasındakı əlaqə,

insanı daim izləyən keçmişlə indinin vəhdəti daha çox vacib idi və demək olar ki, o, zamana

münasibətdə, öz yanaşmasında, zamanın mifik təzahüründə heç yanılmırdı da. Folknerə görə,

həyat, nə qədər ki, bu əlaqə qırılmayıb, ümid yaradaraq, bəli, məhz ümid, öz axarında davam

edir.

Nəticə

Zaman estetik fikrin aktual problemi kimi Folkner əsərlərində əxz etdiyi funksional

roluna görə yazıçının əsərlərinin mərkəzi xətti kimi çıxış edir. Xronotop bu əsərlərdə insana

münasibət amilinə görə əsas səbəb kimi təzahür etdiyindən cansız məfhum deyil.

Xronotop bir bədii-estetik element kimi keçən əsrin əvvəllərinədək ərsəyə gəlmiş bədii

sənət əsərlərndən fərqli olan o dövr üçün tam yeni formada təzahür edir, bu dövrdə xronotop

münasibətləri artıq insanın canlı bir hissəsinə çevrildiyi ortaya çıxır. Nəticədə insan zaman və

məkan amilindən, əhatəsindən, eləcə də, zaman və məkan insandan kənarda təsəvvür

ediləməyəcək prinsip kimi mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Ədəbiyyat

Abdulla, K. (2017). “Kitabi-Dədə Qorqud” poetikasına giriş. “RS Poliqraf”. Bakı.

Glencoe. American Literature. (2000.) Midcentury Voices. 1930-1960. William Faulkner. A

Rose for Emily. The Time and Place. 802-815. by McGraw-HillCompany.

Highlights of American Literature. (1988). Based upon a core manuscript by Dr. Carl Bode,

University of Maryland. Modern Voices in Prose and Poetry. Chapter XXIX, William

Faulkner. 207-213.

Landor, M. (1976). XX century American Literature. A Soviet View. Faulkner’s Сreative

Method in The Making. Progress Publishers Moscow. 306-330.

Literature in America. The Modern Age. (1971). Edited by Charles Kaplan.The Sense of the

Past. William Faulkner “Red Leaves”. 3-23, “Nobel Prize Award Speech”. 632-633. The

Free Press, New York.

Stories of the Modern South. (1977, 1981, 1986). Itroduction, xi-xxvi. William Faulkner.

Pantaloon in Black. Penguin Books. 114-133, 522.

The Penguin Collected Stories of William Faulkner. (1985). Penguin Books.

Бахтин, М. (1975). Вопросы Литературы и Эстетики. Формы Времени и Хронотопа в

Романе. Очерки по исторической поэтике. «Художественная литература». 234-407.

Бергсон, А. (1992) Собрание сочинений. Том первый. Материя и память. «Московский

Клуб». 160-301.

Затонский, Д. (1979). В Hаше Время. Книга о зарубежных литературах XX века. Уильям

Фолкнер- Новеллист. Издательство «Советский писаткель». 283-303.

Костяков, В. (1969). Трилогия У.Фолкнера. Издательство Саратовского университета. 3-

101

Литературный Энциклопедический Словарь (1987). Издательство «Советская

Энциклопедия». 225-226.

ПостМодернизм. Энциклопедия. (2001). Издательство «Интерпрессервис». Книжный

Дом. 136-143, 333-336, 478-479,553, 566-569, 936.

Ритм пространство и время в литературе и искусстве. (1974). Издательство «Наука»

Ленинградское отделение. 186-200.

Савуренок, А.К. (1979). Романы У.Фолкнера 1920-1930-х годов. Издательство

Ленинградского университета. 3-139.

Уильям, Ф. (1985). Собрание сочинений. Том первый. Сарторис. Шум и ярость.

«Художественная литература». 5-590.

Уильям, Ф. (1985). Статьи, Речи, Интервью, Писма. «Радуга». 436-449.

Уильям, Ф. (1987). Собрание сочинений. Том четвертый. Поселок. Город.

«Художественная литература». 7-684.

Уильям, Ф. (1987). Собрание сочинений.Том пятый. Особняк. «Художественная

литература». 7-390, 634-647.

William Faulkner

https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1599

https://kulturevreni.com/wp-content/uploads/2020/05/Kultur-Evreni-4.pdf 85-90

https://kayzen.az/blog/yazar/16850/yaz%C4%B1%C3%A7%C4%B1lar%C4%B1n-nobel

nitqi.html http://www.enotes.com/topics/william-faulkner/critical-essays

Faulkner: The Mansion

Extended Abstract

The concept of time has always followed human thoughts in literature, art and

philosophy. There have been different perceptual approaches to it for a long time. However,

there is a time inside a person that haunts him in his mind and memory throughout his life, and a

real external time that constantly follows and directs him from birth, that plays an inevitable

role in his life, and in social world. Space and time change, and both factors play an exceptional

role in the formation of man as an individual, in the development of his inner and outer worlds

as a constantly changing process in a state of fusion and synthesis. Faulkner’s writing style,

which has caused a great deal of controversy over the years is also the main object of research

that confirms these ideas. The concepts of time and man are relevant for research because they

act as a key component in the emergence of twentieth-century literature as an artistic and

philosophical concept with experimental changes, and this factor has had a profound effect on

Faulkner’s works. The subject of the article is the twentieth-century American literature, which

describes how the character of man at the beginning of the last century changed over time and

its impact on lifestyle, based on the trilogy of William Faulkner. The purpose and task of the

article is to study the formation of modernist elements in the literature of the twentieth century,

the clash of realist and modernist views, methods of interpretation, and the influence of the

elements of expression in literature. The comparative-typological method is the methodological

basis of the article.

Faulkner’s different worldview is vividly appeared in his style which is characterized by a

lot of ambiguity, hint, covert and incomplete, complicated, intricate narration, as well as

complex, mixed composition, complexity and simplicity in parallel. It is inspired by Faulkner’s

inner subconscious world, the world-human perception against time, the existing time

confrontation, contradictions and non-standard thoughts realted time. It is because of the

interconnectedness of the past and the present, and at the same time their exclusivity, collision,

and contradiction, but also their inseparable connection, that makes Faulkner’s characters and

plot very difficult for the reader to perceive. Depicting of existing real time, as well as the inner,

spiritual time that lives in the subconscious of the Faulkner’s characters confuses the reader.

Reality and unreality are inextricably linked in Faulkner’s works, and this element of

mythic narration reveals itself as Yoknapatafa, as a writer’s imagination, but in fact, it is the

Southern province in which Faulkner grew up and well acquainted with it.The myth of the 20th

century emerges as an irrational and rational approach to events, recognizing no limits,

manifested in the contact of the past with the present, fantasy and reality, a subjective and

objective approach. The new mythical approach is embraced not within the boundaries of the

archaic people’s community, but in the character’s isolation from society, hopelessness, in his

isolated and self-absorbed mood and in his closed and self-contained loneliness, in his

independent inner world. Hence the unity of mythology with psychologism, internal

monologue, and the “stream of consciousness” in literature appears. All these mythical methods

of narration are one of the main features of Faulkner’s works and are the main features of the

characters created by the writer.

Not only for the trilogy, but also from the author’s other novels, it is concluded that the

myth itself acts as a chronotope, confirming its existence as an inseparable synthesis of the past

and the present, reflected in modern literary works of the twentieth century.

Faulkner’s epic, the saga of Yoknapatafa is a southern province that has existed for almost

half a century. But in the processes taking place here, it is impossible to observe any system or

sequence. It is clear that the evolution of the southern way of life was not very interesting to

Faulkner as an author. His creations – whether the course of events, the plot, if it can be called a

subject, or the fate of the characters – are more reminiscent of frescoes than living events.

Describing the processes and moments of people’s lives in a different experimental style, the

writer created a board consisting of separate fragments and images. Interestingly, sometimes we

see a connection between these boards, and sometimes a complete lack of connection. But even

if there is a connection between these boards, it is not an ordinary diary, a chronological

connection. Faulkner’s characters, both in his stories and in his novels, covering the periods of

youth, old age, and advanced years, do not follow one another, although we often see the same

characters in several works, they are not intended for sequence, consecutive or any particular

order reading. Therefore, following a chronology in the works creates a lot of complexity and

hardness. This creates a mythical illusion, the illusion that everything happens at the same time.

In other words, perhaps for Faulkner, the connection between time, the unity of the past and the

present, which constantly traces man, was more important than the passage of time, and he was

almost infallible in his attitude to time, in his approach, in the mythical manifestation of time.

According to Faulkner, life goes on as long as this connection is not broken, creating hope, and

yes, it is hope.

Time as the actual problem of aesthetic thought is the central problem of pFaulkner’s

work due to its functional role in his works. The chronotope is not an inanimate concept, as it is

the main reason for the attitude to man in these works.

The chronotope, as an artistic and aesthetic element, manifests itself in a completely new

form for that period, which is different from the works of art created before the beginning of the

last century, during which chronotope relations become a living part of man. As a result, man is

important as a principle unimaginable beyond time and space, as well as time and space

unimaginable beyond man.

BUGU Dil ve Eğitim Dergisi, 2(2), 2021, 208-216, TÜRKİYE

Paylaş
Facebook Twitter Whatsapp Whatsapp Telegram Email Copy Link

Sim-sim.az gündəlik köşə, araşdırma, esse, poeziya və nəsr nümunələri, eləcə də kino, teatr, musiqi, rəssamlıq, memarlıq və incəsənətin digər sahələrinə aid geniş spektrdə maraqlı materiallar təqdim edir.
Portalda ölkəmizdə və xaricdə çap olunmuş kitablar haqqında resenziyalar, tanınmış incəsənət xadimləriylə müsahibələr, müzakirələr və debatlar, dünya mədəni irsiylə bağlı tərcümə materialları dərc olunur.

Təsisçi: Kamal Abdulla
Baş redaktor: Qismət Rüstəmov
Şef redaktor: Ömər Xəyyam
Redaktor: Cavid Zeynallı

 © sim-sim.az

Welcome Back!

Sign in to your account

Username or Email Address
Password

Lost your password?