Görkəmli qazax şairi, Qazaxıstanın Xalq yazıçısı və ictimai-siyasi xadimi; 1936-cı ildə Almatı şəhərində anadan olub; 1959-cu ildə Qazaxıstan Universitetini bitirəndən sonra təhsilini Moskvada, Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun poetik tərcümə bölməsində davam etdirib; ədəbi yaradıcılığa şeirlə başlasa da, ona ilk şöhrəti “İqor alayı haqqında dastan”da türk elementlərinə həsr olunmuş linqvistik araşdırmaları və “Az i ya” kitabı qazandırıb; ilk poetik toplusu “Arqamaklar” 1961-ci ildə Almatıda nəşr olunub, həmin il yazdığı “Yer kürəsi, insana baş əy” poeması isə müəllifin adını bütün dünyaya tanıdıb; 1971–1981-ci illərdə Qazaxıstan Yazıçılar Birliyinin katibi olub; “Günəşli gecələr” (1962), “Gündoğanın xoş çağı” (1964), “Meymun ili” (1967), “Gil kitab” (1969), “Göy adalar” (1973) və digər kitabların müəllifidir; əsərləri bir çox dillərə tərcümə olunub, kitabları Moskvada, Parisdə, Londonda, Nyu-Yorkda nəşr edilib; Qazaxıstanın “Otan”, Rusiyanın “Dostluq”, Ukraynanın “V dərəcəli knyaz Yaroslav Mudrı”, Azərbaycanın “Şöhrət” və “Şərəf” ordenlərinə, Türkiyənin “Türk dünyasına töhfəsinə görə” beynəlxalq mükafatına layiq görülüb; adı dünyanın 22 görkəmli mütəfəkkiri sırasına daxil edilib.
KUMANIN NƏĞMƏSİ [1]
Əcdadlarım,
döyüş vaxtı yanımda olun,
bərk-bərk tutun qolumdan
çətin anımda.
Mən heç vədə
saymazyana ötüb-keçmərəm
çölün düzündə bitən
tək ağacın yanından.
Örkənimi asaram
əyri budaqdan,
İlk yıxılan olmaram
son döyüşdə mən.
Kim tanımır ki məni?!
Kim tanımır itiuclu qızıl nizəmi?!
Göydə bir ulduz axdı
bu gecə vaxtı
başım endi sinəmə,
qadına sədaqət andımı içib
ovcundan öpdüm yenə.
Nə bayquşu incidənəm,
nə də quzğunu,
qu quşuna toxunmaram
heç vədə.
Aruax!..[2]
Göstər mənə
Balatonun yolunu –
gözdən itib
həmişəlik çıxıb gedərəm,
kimsə bilməz
necə, nə cür, hardan ötərəm.
Dərin izlərim qalar
dalımca yalnız
yollarımdan ötüb-keçən
yolçular üçün.
Adladığım bütün yollar
yağışdan sonra
qoy görünsün düşmənlərə
dolu cam kimi.
Keşkə onlar
suya təşnə olmasınlar,
susuzluqdan yanmasınlar
mən yanan kimi!
URAL SAHİLİNDƏ CAN VERƏN YARALI MAXAMBETİN SON DÜŞÜNCƏLƏRİ
Mat qalmayım, neyləyim:
kefimin duru vaxtı nə istəsəm – göz üstə!
nə buyursam – baş üstə!
könlüm haçan yanıqlı, qəmli nəğmələr istər –
oxuyurlar mənimçün olmazın bir həvəslə!
Kefimin saz çağında
sevincindən, az qala, hamı göylərdə gəzir.
Yayın quraqlığında
Urala baxdığımda
sanıram yoxa çıxıb –
yerli-dibli quruyub suyu bütün dənizin.
Odur ki köç-köçəbə
şirnikdirib özüylə aparanda külfəti –
bu zülmü tək çəkirəm;
söz deməyə kimsənin hünəri çatmayanda
dilimdən qıfıl asıb şeirlər yazıram mən.
Mənə desəydilər ki:
“Sən ey qibleyi-aləm!
Bağışlamaq vaxtıdır, adamlara rəhm elə,
dünya çıxar ağ günə bircə təbəssümündən!”
Onda dərd eləməzdim, bəlkə, qəmlənməzdim heç.
Ya da boynunu burub,
gəlib desəydi mənə kişilər fağır-fağır:
“Sən ey qibleyi-aləm!
Qorxumuz yoxdu bizim,
Ural qurumayınca suyu boldu dənizin –
Sən nə qədər ki sağsan, deməli, biz də sağıq…”
And olsun Allaha ki, onda mən ölməzdim heç.
BATIR MAXAMBETİN QƏTLQABAĞI DUASI
Bismillah!
Uzaq yürüşlərdə mən
unudaram özümü,
Qanlı döyüşlərdəyəm
aylar-illər uzunu.
Lap boğaza yığıldım
bu acıqla, dərdlə mən,
Yəhər üstdə doğuldum,
qandal altda çərlərəm –
Məni şəhər uzunu it kimi hərləyərlər…
Unudaram çər dəyən
tərli atın iyini,
Zindanların car çəkən
çır hayını, küyünü,
Şaqqalayıb atarlar səhər məni tonqala
Və unudar əmgəyim qorxunc böyüklüyünü…
Unudaram –
nə sayaq əsirdi arvadlarım
önümdə zağ-zağ mənim;
Yalın qılınc kimiyəm,
fəqət kəsir pas məni.
Ürəyim –
xirtdəyimdə qəzəblənmiş ilantək.
Yox,
tükləri yonulmuş bir şunqardı ürəyim.
Unudaram hər şeyi:
döyüşü, yanğını da,
lap elə Tanrını da!
Unudular –
üz tutub güvəndiyim dualar…
Aruax!..
Ağappaq Ay
səhraları hərlənər –
və barxanlara[3] yortar maya dalınca nərlər.
Qazaxların qazanı buğlanır ağca südlə,
Gəmirir bir-birini darıxdığından itlər…
Zindanın dar küncünə
uzanmışam mənsə tək,
Dığırlanır ovcuma
Ay sonuncu qoğaltək…
PIÇILTI
Ah, necə doğur günəş
hər səhər
əzəmətli Misirin başı üstdə?!
Şəffaf örtüklər altda
gizlənir çılpaq üzlər.
Sayrışır al şəfəqlər
səhranın üzərində,
dünyanın üzərində.
– Nə üçün?
– Nədən ötrü?
– Heç nə, adi mənzərə.
– Heç nə, adi görüntü.
Üzür, üzür ehramlar
cavan qız döşləritək…
– Ay səni, karvanbaşı…
– Ay səni, karvanbaşı…
Yoxa çıxır kölgədə
dəvələr addımbaşı…
Kimdi bəs,
kimdi gələn
karvanla aram-aram?
Zəvvardı, yoxsa tacir
görəsən bu adamlar?
Nöqtələrə bənzəyən
qum üzəriylə
cavabları gizlədən
quyuya doğru…
NEÇƏ QADIN VARDI…
Neçə qadın vardı –
başı çiynimə çatan,
neçə qadın vardı –
boyu sinəmdən.
Amma könlümə yatan,
gözümü oxşayan tək biri vardı.
Sadəcə, ürəyimdən idi,
sadəcə, qəlbimə yatırdı.
Ona hər şey yaraşır –
gözlərindəki kədər də,
saçlarındakı ətir də;
dodaqlarının kəskin pıçıltısı da,
barmaqlarının zərif xışıltısı da.
Yaraşıq verir ona
buz kimi ağ dişləri,
yaşına yaraşmayan boyu,
elə otuz dördə çatan yaşı da.
Necə yaraşır, Allah,
necə yaraşır hamısı bu qadına.
QATARLAR GECİKİR…
Qatarlar gecikir.
Təhlükəlidir semaforun yaşıl işığı.
Sarı bir ulduz axdı
bu gecə vaxtı –
təyyarələr gecikir.
Çatır qaşlarını,
qıyır gözlərini qonur işıq –
vur-tut bir qamçılıq məsafədəcə
gecikir sənin məsləhətin.
Gələcəyin kölgəsi
portretin üstünə düşüb
bozardır bütün rəngləri –
gecikir, canım-gözüm,
gör neçə il gecikir
sənin nəvazişlərin!
Qara pianonun dilləri üstdə
köməyə tələsən
Listdən daha tez
qədim dastanların bağrından qopub
qaçır, var gücüylə qaçır çigitlər –
üç yüz il yubana-yubana…
FALÇI
Buyur keç otağıma,
qonağım ol, dərdləşək.
Qapı açırmış kimi
aç qəlbini, aç görək.
Çıxart, tulla kənara
ürəyinin toz basmış
nimdaş paltarlarını,
mənə elə inan ki –
sənə inana bilim.
Bəlkə, rəqqassan?
Onda
nə durmusan, rəqs elə!
Bəs deyincə atıl-düş,
evimi alt-üst elə –
tirlər sınsın, titrəsin,
yer-göy lərzəyə gəlsin!
Şairsənsə –
bəhs elə
Sədinin dastanından,
oxu, ruhum dincəlsin.
Mənim yuxuda sönmüş
ruhuma can ver, dirilt.
nəyə gərək atəşi
bu iri pəncərəmin?
Bir otağın işığı
yetər iki adama –
buyur, gendən adlama.
Keçib-getmə heç zaman
tənha, kimsəsiz evin
qapısını açmadan.
Çevirəni: Mahir N. Qarayev
[1] Kuman – Bizans dövründə qıpçaqlara verilən ad (müəllif)
[2] Aruax – ruh; ey ruhum (qazaxca)
[3] Barxan – qum təpəcik (qazaxca)
