Tomas Tranströmer (1931-2015) İsveç şairi. O, 2011-ci ildə “yığcam, yarımşəffaf obrazlar vasitəsilə gerçəkliyin yenidən dərk olunmasına yardımçı olduğu üçün” Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatına layiq görülüb.
“Yoldakı sirlər” kitabından (1958)
Qatar yolu
Səhərə yaxın iki, ay işığı. Qatar dayanıb düzənliyin ortasında.
Uzaqda bir qəsəbənin yanıb-sönən işıqları
solğun-solğun göz vurur üfüqdə.
Eynilə insanın xəyalında uzaqlara gedib
fikirdən ayılanda hara getdiyini
qəti xatırlayamacağı kimi;
ya da insan xəstə yatarkən necə yanıb-sönən
qığılcımlara, qarışıqlığa çevrilərsə günlər
qeyri-müəyyən və solğun üfüqdə.
Qatar tərpənmədən dayanıb.
Saat iki: ay par-par yanır, bir neçə ulduz.
“Yarımçıq səma” kitabından (1962)
Üz-üzə
Fevralda həyat donub qaldı.
Könülsüzcə uçdu quşlar və ruh
bir təknə necə sürtünərsə bağlandığı iskələyə
o cür sürtünüb durdu mənzərəyə.
Ağaclar mənə kürəklərini çevirib qaldılar.
Ölü saplaqlarla ölçüldü qalın qar.
Ayaq izləri köhnəldi donan qarda.
Dil inildədi kətan parçanın altında.
Bir gün bir şey gəldi pəncərənin camına.
İşi buraxdım, qaldırıb başımı baxdım.
Par-par parlayırdı rənglər. Fır-fır fırlanırdı hər şey.
Sıçrayıb bir-birimizə tərəf qaçdıq torpaqla mən.
Do Major
Görüşdən sonra oğlan küçəyə çıxanda,
qar dənələri uçuşurdu havada.
Qış gəlmişdi
onlar sevişərkən.
Gecə ağappaq parıldayırdı.
Oğlan yeriyəndə xoşbəxtlikdən uçurdu.
Bir tərəfə əyilmişdi bütün şəhər.
Yan-yörəsindən keçirdi təbəssümlər –
hamı gülümsəyirdi dik yaxalıqların arxasından.
Hər şey havayı idi!
Tanrının varlığını çığırmağa başladı
bütün sual işarələri.
Ən azı ona belə gəldi.
Bir musiqi eşidildi birdən
və böyük addımlarla yeridi
uçuşan qarın içində.
Hər şey do-majoru göstərirdi.
Do səsini göstərirdi titrək kompas.
Ağrıların bir saat ötəsində.
Asan idi!
Hamı gülümsəyirdi dik yaxalıqların arxasından.
“Zənglər və qatar yolları” kitabından (1966)
Lissabon
Alfama məhəlləsində mahnı oxuyurdu sarı tramvaylar
yoxuşu çıxarkən. İki həbsxana vardı. Biri oğrular üçün.
Əl edirdilər dəmir barmaqlıqlar arxasından,
fotolarını çəkək deyə qışqırırdılar.
“Amma bu yer siyasi məhbuslar üçündür” – deyirdi konduktor
ikiyə bölünmüş adam kimi hırıldayaraq. Baxdım binanın
divarlarına, kimsə yuxarı mərtəbədə pəncərəyə söykənib,
əlində durbin dənizi seyr edirdi.
Camaşırlar asılmışdı səmada. Divarlar hirslənmişdi.
Mikroskopik məktubları oxuyurdu milçəklər.
Altı il sonra Lissabonlu bir qadından soruşdum:
“Gerçək idi gördüklərim, yoxsa xəyal?”
“Həqiqətin barrikadası” kitabından (1978)
Şubertiana
I
Axşamın qaranlığında, Nyu-Yorkdan kənarda, bir nəzərlə
səkkiz milyon insanın evini görə biləcəyin yerdə,
qoca şəhər yanıb-sönən işıq seli,
spiralvari ulduz topasıdır yandan baxanda.
Bu ulduz topasının içində
qəhvə fincanları itələnir piştaxtaların üstündə,
vitrinlər əl açır gəlib gedənlərə: iz qoymadan yeriyən minlərlə ayaqqabı.
Çətinliklə çıxılan yanğın nərdivanları,
sürüşürcəsinə bağlanan lift qapıları,
polis kilidiylə bağlanmış qapıların arxasında fasiləsiz yüksələn səslər.
Metro vaqonlarında, o sürətli yeraltı məzarlarında,
yorğun yarıyuxulu gövdələr.
Statistikaya baxmadan bilirəm ki, Şubert çalınır bir otaqda
və kimin üçünsə səslər hər şeydən daha həqiqidir bu an.
II
Bir yumruq qədər kiçilmiş insan beyninin ucsuz-bucaqsız düzənlikləri.
Apreldə çəyirtkə qayıdıb gəlir
eyni məhəllədəki eyni ambarın altına – keçən il tikdiyi yuvaya.
Trasnvaaldan havaya qalxıb ekvatoru keçir,
altı həftə uçub iki qitənin arasından,
torpaq parçasının üstündə itməkdə olan bir nöqtəyə yönəlir.
Simli alətlər kvartetinin adi bir neçə notunda
bütün həyatın izlərini tapan,
bir iynə deşiyindən bir çayın axmağına yardımçı olan,
dostlarının “balaca göbələk” deyə çağırdığı,
eynəyi ilə mürgüləyən, hər səhər düz vaxtında
qalxıb yazı masasının başına keçən
Vyanalı kök bir dəliqanlı.
Beləcə, hərəkətə gəlir notların o fövqaladə qırxayaqları.
III
Simli alətlər kvarteti çalınır.
Və mən nəm ağacların arasından keçərkən
ayaqlarımın altındakı torpaq yoxa çıxır,
doğmamış bir uşaq kimi büzülür, mürgüləyirəm,
tük kimi gələcəyə yuvarlanıram
və birdən başa düşürəm bitkilərin də düşündüklərini.
IV
Elə çox şeyə güvənmək lazım gəlir ki,
gündəlik həyatı yaşamaq üçün
torpağın altına getməmiş.
Kəndin yaxınlığındakı dağın yamacına yağmış qara güvənmək.
Susmaq üçün verilən vədlərə, mənalı təbəssümlərə güvənmək,
qəzanı xəbər verən teleqrafın bizimlə bağlı olmadığına,
içimizdən kiminsə balta zərbəsinə tuş gəlməyəcəyinə güvənmək.
Əsas şossedə üç yüz dəfə böyüdülmüş
dəmirdən arı topasının ortasında bizi daşıyan arabanın yayına güvənmək.
Amma bunlardan heç biri həqiqətən dəyməz güvənimizə.
Başqa bir şeyə güvənə biləcəyimizi deyir simli alətlər kvarteti.
Yaxşı, başqa nəyə?
Başqa bir şeyə, bu düşüncə yol boyu bir müddət təqib edir bizi.
Eynilə pilləkəndə işıqlar sönəndə,
qaranlıqda öz yolunu tapan əllərin
kor sürahini – güvənlə – izləməsi kimi.
V
Pianonun başına keçib dörd əllə fa minoru çalırıq,
eyni maşında iki sürücü kimi – bir az gülməli görüntüdür bu.
Əllərimiz dala-qabağa tullanan çəkiləri itələyir sanki,
sanki ciddi cəhdlə pozmağa çalışırıq o yekə
tərəzinin qorxunc nizamını:
xoşbəxtlik və kədər bərabər ağırlıqda,
“Elə möhtəşəmdir ki, bu musiqi,” – deyir Enni. Haqlıdır.
Amma aktiv insanlara hiyləgər qısqanclıqla baxanlar,
qatil olmadıqları üçün özlərindən nifrət edənlər,
onlar özlərini tapa bilmirlər burda.
İnsan alıb-satan,
hamının satın alına biləcəyinə inanan neçələri,
onlar da tapa bilmirlər özlərini burda,
onların musiqisi deyil bu.
Bəzən həyəcanlı və yumuşaq,
bəzən sərt və güclü,
ilbiz izi və dəmir tel,
özü başdan-başa dəyişkənlik olan bu uzun melodiya.
Elə bu dəqiqə dərinlikdən yuxarıda bizi izləyən o inadçı küy.
Tərcümə: Qismət
